Ochrona sygnalistów- jest już projekt ustawy

18 października 2021 r. na stronach Rządowego Centrum Legislacji pojawił się projekt polskiej ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa[1]. Jest to jeden z początkowych kroków do implementowania wspólnotowych regulacji w zakresie ochrony sygnalistów[2]. Poniżej przedstawiamy najważniejsze założenia projektowanych przepisów.

Termin wdrożenia regulacji

Zgodnie z projektem ustawy, termin ten uzależniony jest od statusu poszczególnych jednostek. I tak kolejno:

• Podmioty sektora prywatnego zatrudniające powyżej 250 pracowników obowiązane będą wdrożyć wynikające z niej procedury w terminie 14 dni od dnia wejścia w życie regulacji. To zaś nastąpić powinno do 17 grudnia 2021 r.
• Podmioty działające na rynku finansowym oraz w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i terroryzmu obowiązane będą wdrożyć regulacje niezależnie od poziomu zatrudnienia.
• Podmioty sektora prywatnego zatrudniające pomiędzy 50 a 249 pracowników mają czas na dostosowanie się do przepisów do 17 grudnia 2023 r.
• Podmioty zatrudniające poniżej 50 pracowników wdrożyć będą mogły stosowne procedury dobrowolnie – nie będą objęte w tym zakresie ustawowym terminem.

Próg zatrudnienia skutkujący podleganiem ustawy

Zgodnie z definicją ustawową, ocena stanu zatrudnienia wiążącego się z obowiązkiem podlegania ustawie dotyczyć powinna pracowników sensu stricto oraz pracowników tymczasowych. Projekt nie określa terminu, według którego liczyć należy ten poziom. Oznacza to, że obowiązek wdrożenia procedur ochrony sygnalistów aktywizować będzie się z dniem przekroczenia ustawowego progu zatrudnienia. Przy ustalaniu stanu zatrudnienia nie będą natomiast uwzględniane osoby współpracujące z podmiotem na podstawie umów cywilnoprawnych.

Zakres podmiotowy sygnalistów

Projekt ustawy definiuje sygnalistę jako osobę fizyczną zgłaszającą lub ujawniającą publicznie informację o naruszeniu prawa w kontekście związanym z pracą. Wymienia wśród nich: pracownika (w tym byłego pracownika), kandydata do zatrudnienia, osoby świadczące pracę na innej podstawie niż umowa o pracę, przedsiębiorców, akcjonariuszy lub wspólników, członków organów ochrony prawnej, osoby świadczące pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcę, podwykonawcy lub dostawcy, stażystów oraz wolontariuszy.

Sygnaliści objęci ochroną

Projekt przewiduje ustawową ochronę wyłącznie wobec sygnalistów dokonujących zgłoszeń w dobrej wierze, a więc mających uzasadnione podstawy sądzić, że zgłoszenie dotyczy informacji prawdziwej i dotyczącej naruszenia prawa.

Ustawa ma nie znajdować zastosowania wobec osób sygnalizujących zdarzenia, jeśli służyć ma to wyłącznie indywidualnym interesom zgłaszającego lub dotyczyć będzie naruszenia jego praw. Takiej ochrony dochodzić można na zasadach ogólnych, w szczególności na bazie obowiązujących dotychczas przepisów prawa cywilnego i karnego.

Obowiązkowe procedury zgłoszeniowe

Podmioty obowiązane do wdrożenia przepisów ustawy wprowadzić będą musiały odpowiednie regulaminy zgłoszeń wewnętrznych. Takie akty wewnętrzne regulować powinny zasady zgłaszania nieprawidłowości w organizacji, dopuszczalność lub nie zgłoszeń anonimowych, komórki odpowiedzialne za przyjmowanie i procedowanie zgłoszeń, potencjalnie poszerzony zakres podmiotowy i przedmiotowy zgłoszeń. Uzgodnione będą musiały być z działającymi u pracodawcy organizacjami związkowymi lub we współpracy z przedstawicielami pracowników.

Dwutorowy tryb zgłoszeń

Projekt, podobnie jak sama dyrektywa, przewiduje dwa niezależne kanały zgłoszeń nieprawidłowości:

Zgłoszenia wewnętrzne – kierowane do pracodawcy, na podstawie regulaminu zgłoszeń wewnętrznych stanowiącego źródło zakładowego prawa pracy. Możliwość ich zgłoszenia nie wyłącza równoległego zwrócenia się do organu publicznego. Pracodawcy objęci obowiązkiem wdrożenia procedury zgłoszeń wewnętrznych, obowiązani będą do prowadzenia rejestru tychże zgłoszeń.

Zgłoszenia zewnętrzne – kierowanego co do zasady do Rzecznika Praw Obywatelskich. Możliwe do dokonania bez uprzedniego zgłoszenia wewnętrznego. Po wstępnej weryfikacji przez organ centralny kierowane mają być do odpowiedniego organu, który władny będzie podjąć działania następcze.

Zakres ochrony sygnalistów

Projekt przewiduje, że w związku ze zgłoszeniem naruszenia prawa, zabronione będzie m.in. rozwiązanie umowy o pracę, pogorszenie warunków zatrudnienia, w tym wynagrodzenia, pociągnięcie do odpowiedzialności porządkowej lub dyscyplinarnej, wstrzymanie awansu lub odizolowanie od innych pracowników.

Bezskuteczne stać się ma również rozwiązanie umowy z kontrahentem gospodarczym zgłaszającym lub ujawniającym publicznie nieprawidłowość, zwłaszcza w zakresie sprzedaży, świadczenia usług lub dostaw towarów.

Ujawnienie publiczne

Ujawnienie publiczne zgodnie z projektem polegać ma na przekazaniu informacji o naruszeniu prawa do wiadomości publicznej. Nastąpić będzie mogło, gdy sygnalista dokona w pierwszej kolejności zgłoszenia wewnętrznego i zewnętrznego lub od razu zgłoszenia zewnętrznego, ale w odpowiedzi na nie nie zostaną podjęte w terminie żadne odpowiednie działania.

Uprzednie zgłoszenia nie będą konieczne w razie uzasadnionych podstaw, że:

• naruszenie może dotyczyć zagrożenia dla interesu publicznego;
• zgłoszenie zewnętrzne wiązać będzie się z działaniem odwetowym wobec sygnalisty lub
• jeśli z uwagi na szczególne okoliczności sądzić można, że istnieje niewielkie prawdopodobieństwo skutecznego przeciwdziałania naruszeniu.

Przetwarzanie danych osobowych

Projekt ustawy odnosi się również do zasad przetwarzania danych osobowych związanych z dokonywaniem zgłoszeń. Zasadą jest, że ujawnienie danych sygnalisty następować może wyłącznie za jego zgodą, zaś podmioty przyjmujące zgłoszenia, jako administratorzy danych sygnalistów, obowiązane są wdrożyć odpowiednie narzędzia pozwalające na zachowanie w poufności tychże danych.

Co istotne, dane osoby, której zgłoszenie będzie dotyczyć,  zbierane i przetwarzane będą mogły być przez pracodawcę lub organ przyjmujący zgłoszenie bez jej zgody. Osoba taka nie będzie również informowana o źródle, z którego pochodzi informacja o jej personaliach i potencjalnym naruszeniu prawa.

Projekt jako zasadę określa maksymalnie 5 letni okres przechowywania danych osobowych związanych z dokonanym zgłoszeniem.

Wyłączenie stosowania przepisów

Projekt zakłada wyłączenie zastosowania w zakresie:

• Ochrony informacji niejawnych;
• Tajemnicy zawodowej;
• Postępowania karnego;
• Informacji o naruszeniu zgłoszonych na podstawie odrębnych przepisów – w szczególności chodzi tutaj o zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa;
• Informacji ujawnionych przez świadków koronnych.

Aktualnie projekt pozostaje na etapie opiniowania. Nie jest znany termin skierowania go do prac sejmowych, a co za tym idzie data wejścia w życie oraz ostateczna treść przepisów.

[1] Projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa (https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12352401/katalog/12822845#12822845).

[2] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz. U. UE L 305/17).